داوری دعاوی حقوقی

برای توضیح و شرح داوری دعاوی حقوقی ابتدا لازم است لفظ داور و معنی آن را بشناسید. داور در لغت یعنی قاضی و انصاف‎دهنده، کسی که بین طرفین اختلاف حکم و فصل دعوی می‌کند. داور از اسامی خداوند است. داوری یک روش کارآمد است در جهت سرعت بخشیدن به حل و فصل اختلافات حقوقی و کاهش بار محاکم قضایی. داوری یک نوع دادرسی اختصاصی محسوب می‌شود. در اصطلاح حقوقی داوری یعنی یک یا چند نفر در خارج از محکمه فصل خصومت را انجام دهند، اما نه به روشی که قاضی دادگاه‌ این کار را انجام می‌‎دهد. ماده‌ 454 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌دارد: تمام‌ اشخاصی که از نظر قانون حق اقامه‌ دعوا در دادگاه را دارند در صورت تراضی طرفین می‌توانند داوری در مورد اختلاف خود را به یک یا چند نفر بسپارند. از جمله دلایلی که افراد را ترغیب می‌کند برای حل اختلاف خود بیشتر داوری را به دادگاه ترجیح می‌دهند، این است که داوری رعایت تشریفات خاص دادرسی در دادگاه را ندارد؛ به همین دلیل اختلاف زودتر تمام می‌شود.

آیین داوری

براساس ماده477 قانون آیین دادرسی مدنی قانونگذار برای سرعت یافتن مراحل حل و فصل اختلافات افراد، داوران را در رسیدگی و صدور رأی از انجام تشریفات دادرسی معاف کرده است. اما داوری نیز قواعد و اصول خاص خود را دارد. از جمله این قواعد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. در مراجعه‌ به داور، مانند مراجعه‌ به دادگاه تقدیم دادخواست الزامی نیست، اما برای رسیدگی توسط داور درخواست کتبی یا شفاهی ذی‌نفع نیاز است. اگر درخواست شفاهی باشد، باید به طریقی صحت درخواست ذی‎نفع مشخص شود، مثلا داور آن را می‌نویسد و متقاضی داوری باید امضاء ‌کند.

2. بند 2 ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی می‌گوید در داوری مثل دادرسی نیازی به قید مقدار خواسته در دادخواست توسط خواهان نیست، اما مطلبی که موضوع داوری است باید در درخواست قید شود. چون اگر داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رأی صادر کند، رأی او باطل است.

3. متقاضی داوری نباید خارج از موافقت‎نامه‌ داوری باشد. موافقت‌نامه‌ داوری، یک قرارداد است که براساس آن افراد متعهد می‌شوند که اختلاف و منازعه فعلی یا احتمالی خود را برای رسیدگی و بررسی به داوران ارجاع دهند. موضوع داوری باید واضح و کامل در موافقت‌نامه بیان شود. در نتیجه خواهان داوری نمی‌تواند خواسته‌ای خارج از آن‌چه که در موافقت‌نامه قید شده، داشته باشد.

4. مطابق ماده 477 قانون آیین دادرسی مدنی داوران در رسیدگی ملزم به رعایت قوانین آیین دادرسی مدنی نیستند و باید از مقررات داوری پیروی کنند. ضمن رعایت اصول دادرسی عادلانه، اصولی مثل اصل تناظر و رعایت حق دفاع طرفین.

سؤالات حقوقی خود را از کارشناسان ما در ثبت کلهر بپرسید. ثبت کلهر آماده ارائه خدمات تخصصی ثبتی و حقوقی به شرکت‌ها و اشخاص می‌باشد

محل برگزاری داوری

داوری دعاوی حقوقی

اصولاً تعیین محل داوری با داور است که با توجه به اوضاع و احوال دعوا و سهولت دسترسی طرفین به داور، محل داوری را مشخص می‌کند. داوری در محل تعیین شده توسط طرفین اختلاف که در موافقت‌نامه‌ داوری قید شده است برگزار می‌گردد. اگر طرفین در مورد محل برگزاری به توافق نرسیدند و ارجاع به داوری از طرف دادگاه باشد، محل داوری هم همان مکان دادگاه است. مگر اینکه دادگاه محل دیگری را در نظر بگیرد. اگر داور، یکی باشد، طرفین دعوا را جدا یا باهم احضار کرده و اظهارات آن‌ها را می‌شنود، بعد تصمیم‌گیری می‌کند. اگر هم داورها بیشتر از یکی باشند، می‌توانند طی برگزاری جلسه‌ای به امر مورد نظر رسیدگی کرده و تحقیقات لازم را به عمل آورند.

اختیارات داور و موارد منع داوری

موافقت‌نامه‌ داوری و مقررات تعیین شده در آن برای قضاوت داوران مبنع است. براساس ماده‌ 496 قانون آیین دادرسی مدنی، داوران در رسیدگی به دعاوی ورشکستگی، دعاوی مربوط به اصل نکاح و فسخ، طلاق و نسب نباید دخالت کنند و از انجام داوری در این موارد منع شده‌اند. یعنی این دعاوی قابلیت ارجاع به داوری را ندارند و در صورت مراجعه افراد در مورد این مسائل داوران نباید بپذیرند. رسیدگی به جرایم هم تنها در صلاحیت دادگاه‌های دادگستری است و داوران در این مورد هم حق رسیدگی ندارند. اختیارات داور به موافقت‌نامه داوری محدود است و مزیت این اتفاق این است که رسیدگی داور به خواسته‌ طرفین داوری محدود می‌شود.

صدور رأی توسط داور یا داوران

ماده 476 قانون آیین دادرسی مدنی می‌گوید طرفین دعوا باید اسناد و مدارک خود را به داوران بدهند. داوران هم سؤالات خود را از آنان بپرسند و اگر برای تصمیم‌گیری، جلب نظر کارشناس لازم بود، کارشناس تعیین کنند. بعد از انجام بررسی رأی را صادر کنند. مطابق ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی اگر تعداد داوران بیشتر از یکی باشد، باید برای صدور رأی جلسه رسیدگی و مشاوره تشکیل شود و همه داوران حضور داشته باشند. ملاک اعتبار در صورت تعدد داوران، رأی اکثریت است. مگر اینکه بین طرفین دعوا، روش دیگری اتخاذ شده باشد. طبق ماده‌ 482 قانون آیین دادرسی مدنی رأی داور باید موجه و بر اساس دلیل و مدرک باشد و مخالف با قوانین نباشد. مثلاً داور نمی‌تواند وارثی را از ارث محروم کند یا سهم‎الارث او را کم یا زیاد کند.

اعلام نظر نکردن یا حاضر نشدن داور در جلسه داوری

طبق ماده 474 قانون آ.د.م، اگر یکی از داورها در جلسه‌ رسیدگی یا مشاوره، که از قبل مشخص شده، دو بار پیاپی حاضر نشود یا حاضر شود اما رأی ندهد یا استعفا دهد، رأی اکثریت داوران حاضر اعتبار دارد. در این صورت در برگ نظریه‌ داوری عدم حضور یا رأی ندادن داور باید ذکر شود. اگر داوران حاضر در جلسه، در صدور رأی اختلاف داشته باشند، دادگاه به جای داور مذکور داور دیگری به قید قرعه طی مدت 10 روز منصوب می‌دارد، یا این‌که طرفین دعوا به جای داور حاضر نشده داور دیگری معرفی می‌کنند. تبصره‌ ماده 474 قانون آ.د.م اعلام می‌دارد که اگر داوران در مدت مقرر در قرارداد رأی ندادند، دادگاه صالح طبق قانون به اصل دعوا رسیدگی می‌کند.

فرایند داوری

بعد از اعلام قبولی داور نسبت به رسیدگی به موضوع اختلاف داوری شروع می‌شود. انتخاب داور یا داوران به دو شکل انجام می‌شود: انتخاب توسط طرفین معامله و انتخاب توسط دادگاه.

انتخاب داور به وسیله طرفین ممکن است قبل از بروز اختلاف و در خلال قرارداد داوری یا پس از وقوع اختلاف انجام شود. وقتی طرفین در ارجاع امر به داور توافق کردند اما در انتخاب داور به تفاهم نرسیدند در این صورت دادگاه راساً داور را تعیین می‌کند. داور منتخب توسط دادگاه باید به قید قرعه از بین حداقل دو برابر افراد مورد نیاز انتخاب شود و شرایط داوری را داشته باشد. رأی صادره از طرف داور به طرفین دعوی ابلاغ می‌شود و پس از 20 روز اگر اعتراضی از سوی طرفین اعلام نشد، قطعیت میابد؛ درخواست صدور برگ اجراییه از طرف ذی‌نفع از دادگاه ارجاع‌کننده دعوی به داوری یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، انجام می‌شود. اجرای رأی طبق مقررات قانونی است.

عواملی که موجب عزل داوری می‌شود

داوری دعاوی حقوقی

بعد از نصب داور، طرفین نمی‌توانند او را عزل کنند، مگر در صورت تراضی و توافق با هم. ماده 481 قانون آیین دادرسی مدنی، عواملی که باعث زوال داوری می‌شوند را به شرح زیر بیان کرده است:

1. حتی اگر قرارداد ارجاع به داور بین طرفین شفاهی صورت گرفته باشد برای عزل وی نیاز به تراضی کتبی طرفین دعوی است.

2. فوت یا حجر یکی از طرفین دعوی

3. ورشکستگی یکی از طرفین دعوی

4. اگر یکی از طرفین یا هر دو شخص حقوقی باشد، انحلال شخص حقوقی موجب عزل داور است

5. از بین رفتن موضوع داوری، یعنی در صورت اقاله یا فسخ معامله‌ای که برای آن داوری تعیین شده بود، شرط داوری نیز مانند سایر تعهدات از بین می‌رود.

موارد محرومیت از داوری و جبران خسارت

براساس ماده 473 قانون آیین دادرسی مدنی اگر داور پس از اینکه داوری را قبول کرد، بدون داشتن دلیل موجه مثل مسافرت یا بیماری، از حضور در جلسه امتناع ورزد یا استعفا دهد یا رأی ندهد، تا پنج سال از حق انتخاب شدن به داوری محروم می‌شود. در ضمن در صورت ورود خسارت به یکی از طرفین، داور مسئول جبران خسارت وارده است. طبق ماده 501 این قانون اگر داوران در انجام وظیفه داوری، تدلیس، تقلب یا تقصیر داشته باشند و به این دلیل ضرر مالی به یک طرف یا طرفین وارد شود، داوران طبق قانون مسئول جبران خسارات هستند. در این ماده ضرر مالی مطرح شده، یعنی ضرر معنوی براساس قانون قابل مطالبه نیست.

1267